w Polsce po niedawno zakończonej woj-
nie, niskich środków finansowych, cenzury
oraz izolacji krajów bloku wschodniego.
Przykładem takiego filmu jest „Pociąg”
Jerzego Kawalerowicza (1959). Bohate-
rowie, perfekcyjnie zagrani przez Lucynę
Winnicką i Leona Niemczyka, przypad-
kowo spotykają się w jednym przedziale
sypialnym. Oboje borykają się problemami
egzystencjalnymi i cierpią na głód uczuć:
Marta właśnie zakończyła nieudany zwią-
zek, a Jerzy, który jest lekarzem, przeżywa
śmierć kilkunastoletniej pacjentki. Począt-
kowo niechętnie do siebie nastawieni,
w ciasnej przestrzeni przedziału są zdani
na siebie i chcąc, nie chcąc, nawiązują
kontakt. Mimo że jest to dramat psycho-
logiczny, akcja obejmuje coś więcej, niż
tylko rozmowy bohaterów, i nie brak tu
innych wątków. Najpierw Martę nęka
chłopak (grany przez Cybulskiego), m.in.
strasząc w liście przekazanym przez kon-
duktorkę, że wykolei pociąg. Następnie na
małej stacyjce wsiada milicja, poszukująca
mordercy, i aresztuje Jerzego. Pomyłkę
wyjaśnia Marta, informując, że bilet ku-
piła u pewnego podróżnego, za którym
wkrótce pasażerowie ruszają w pogoń.
Film kończy się wraz z przyjazdem pociągu
nad morze i rozstaniem bohaterów, pozo-
stawiając widza w poczuciu ogromnego
niedosytu. Pomimo oszczędnych środków
wyrazu, reżyserowi udało się stworzyć ob-
raz o niezwykłym klimacie, z którego nie
sposób wyzwolić się jeszcze długo po
zakończeniu seansu. Oglądając film, bez
trudu można poczuć się pasażerem, po-
nieważ większość scen rozgrywa się w sce-
nerii pociągu – w przedziale sypialnym,
na wąskim korytarzu czy stacji kolejowej.
Z nurtu kina egzystencjalnego wywodzi się
również„Człowiek na torze”Andrzeja Munka
z roku 1957. Jego tematem jest życie ludzi
związanych z kolejnictwem, znaczna część
wydarzeń rozgrywa się w lokomotywie,
a świetnie dobrane odgłosy pracującej ma-
szyny zastępują muzykę. Fabuła koncentruje
się wokół historii maszynisty Orzechowskie-
go, człowieka starej daty, usuniętego ze sta-
nowiska pod fałszywym zarzutem sabotażu
socjalistycznych metod pracy. Akcja zaczyna
się od tragicznego wypadku, w efekcie któ-
rego stary maszynista znalazł się pod kołami
pociągu. Przyczyny zdarzenia ma zbadać
specjalna komisja, przesłuchująca świadków,
których zeznania układają się w ciąg retro-
spekcji, ukazujących głównego bohatera
w różnym świetle. Rozmaite punkty widzenia
tej samej historii i postać Orzechowskiego,
mistrzowsko wykreowana przez Kazimierza
Opalińskiego, czynią film subtelnym obra-
zem psychologicznym, w którym – mimo
ideologii komunistycznej – nic nie wydaje
się czarno-białe. Niewątpliwym walorem,
stanowiącym o oryginalności dzieła Mun-
ka, jest dbałość o realia kolejowej scenerii,
pozwalająca nieomal poczuć woń smaru
i węgla spalanego w lokomotywie. Ogólnie,
jest to obraz bardzo poruszający, zwłaszcza
że oskarżony o sabotaż Orzechowski okazał
się człowiekiem zupełnie niewinnym.
WSPÓŁCZESNE
PRODUKCJE
W nieco podobnym, nastrojowym klima-
cie utrzymany jest współczesny „Dróżnik”
2
(2003). Ten przykład niskobudżetowego kina
kameralnego i zarazem debiut reżyserski
Thomasa McCarthy’ego, zdobył uznanie na
wielu festiwalach filmowych. I nic dziwnego.
Opowiedziana w nim historia o samotności
i narodzinach przyjaźni, która z czasem tę sa-
motność zwycięża, staje się niezwykła dzięki
głównemu bohaterowi i jego pasji. Stroniący
od ludzi Fin (w tej roli Peter Dinklage) jest
karłem, zafascynowanym kolejnictwem,
potrafiącym godzinami obserwować prze-
jeżdżające pociągi, spacerować po torach,
czytać książki i oglądać filmy o tej tematyce.
Po śmierci swojego szefa i zarazem właści-
ciela sklepu z kolejkami dla dzieci, dziedziczy
pół akra ziemi z opuszczoną stacją kolejową.
Spadek wydaje się ucieleśnieniem jego ma-
rzeń nie tylko z powodu pasji, ale także dla-
tego, że maleńka stacyjka w Newfoundland
jawi się jako bezpieczny azyl przed ludzką
złośliwością. Dla mieszkańców sennego
miasteczka przybycie niezwykłego gościa
staje się jednak wielkim wydarzeniem,
stacja rozrywka
KZA
EXPRESS
W tym samym czasie,
kiedy światową kine-
matografię fascynował Dziki
Zachód, twórcy polskiej szko-
ły filmowej postawili na kino
poważne, często poświęcone
tematyce mitologii narodowej
i o wiele skromniejsze od hol-
lywoodzkich hitów.
52
